Buscar neste blog

luns, 28 de xaneiro de 2013

Os anuncios-presentación de Cantares gallegos

Por Manuel Rodríguez Alonso

Falabamos días atrás neste blog das reaccións que suscitou a publicación de Cantares desde a perspectiva das cartas recibidas por Murguía.
Mais sería tamén útil examinar os anuncios-presentación da obra que se publicaron por Compañel, na cuberta dunha das entregas do Diccionario de escritores gallegos de Murguía (1862) e tamén en Galicia. Revista universal de este reino.
Compañel na cuberta dunha entrega do Diccionario de escritores galegos de Murguía, en 1862, publicaba o seguinte anuncio-información sobre os Cantares gallegos: Cantares Gallegos por Rosalía Castro de Murguía. En prensa este notable libro, cuyo interés es tan alto, y en el cual se glosan con la mayor sencillez, propiedad y poesía los Cantares populares gallegos, se remitirá a los señores suscritores tanto pronto como esté concluida su impresión. Debemos advertir, que no tirándose más ejemplares que los necesarios para cubrir las suscripciones, serán muy pocos los que queden para la venta. Forma un precioso volumen en 8.º francés, letra compacta y clara y papel satinado. Precio de cada tomo, 16 reales en la Península. En La Habana, 30.
No anuncio de Compañel hai xa un primeiro dato que vai condicionar a recepción de Cantares gallegos, crea un horizonte de expectativas que inclúe o poemario dentro da lírica de inspiración popular, das baladas tan gabadas por El Museo Universal e o seu círculo, que partían de cantares populares que glosaban, con sencillez, propiedad y poesía. Era a poesía, que desde as páxinas desta publicación e outras similares, defendían os que se opoñían á poesía altisonante e solemne dos Rivas, Espronceda ou Zorrilla e na que figuraban, como xa sinalamos nunha entrega anterior, figuras como Ruiz Aguilera, Trueba, Cañete-Selgas, Eguilaz-Barrantes ou o propio Bécquer. A mesma liña é a que mantén o propio Murguía nos tres artigos publicado en El Museo Universal baixo o título de “Poesía gallega contemporánea” (o 30-01-1858, o 28-02-1858 e mais o 30-03-1858), que examinaremos nunha próxima entrega.
O lector interesado pode acceder doadamente a este texto consultando o libro de Alonso Montero En torno a Rosalía (Ediciones Júcar, Madrid) ou ben Rosalía de Castro. Estudios sobre a vida e obra          , de Andrés Pociña e Aurora López (Laiovento).
Na edición de 1862 do Diccionario de escritores gallegos de Murguía, tamén publicado por Compañel e hoxe fácilmente accesible en Galiciana Digital, pode lerse o seguinte anuncio, máis breve ca o anterior, pero que incide na mesma liña: Cantares Gallegos por Rosalía Castro de Murguía. Se ha publicado este notable libro, cuyo interés es tan alto, e en el cual se glosan con la mayor sencillez, propiedad y poesía los Cantares populares gallegos. Se remite franco de porte a los señores que lo pidan, mandando sellos o libranza de fácil cobro su importe. Forma un precioso volumen en 8.º francés, letra compacta y clara y papel satinado. Precio de cada tomo, 16 rs. en la Península.- En La Habana, 30.
Nesta mesma obra,  Murguía, di na entrada dedicada a Rosalía de Castro: Cantares gallegos… Este tomo de versos escrito en dialecto gallego fue acogido harto favorablemente como lo indican los artículos críticos que aparecieron en los periódicos de Galicia y Madrid, en los cuales prodigan a su autora las más lisongeras alabanzas. Fácil nos sería copiar algunos párrafos, pero renunciamos a esta, para nosotros, gratificante tarea por razones que comprenderá fácilmente el lector sin que las indiquemos… (páx. 185).
O certo é que o Diccionario é de 1862, mentres que a publicación de Cantares será de 1863.
Visto o visto, nestes anuncios de Compañel, xa temos integrado o libro dentro da poesía de raíz popular, que glosa cantares. Ademais ten como notas característas a sencillez, propiedad y poesía. Dentro desta liña de defensa da poesía popular que se facía desde El Museo Universal e publicacións similares, incluída a dos colaboradores de Galicia. Revista universal de este reino, como José López de la Vega, como veremos nunha próxima entrega, dise que posúe sencillez (é dicir, coma o poesía popular, usa unha lingua accesible para todos e uns sentimentos tamén doados de compartir por todos, ao xeito da lírica popular). A propiedade refírese á lingua popular, máis ceibe de expresións vulgares ou malsoantes, lonxe das coplas de cegos, como tamén propuñan os Ruiz Aguilera e demais publicistas de El Museo Universal, comezando polo propio Murguía. En canto á poesía, esta debe entenderse dentro da devandita tendencia, como expresión dunha emoción ou sentimento sinxelo e sincero, que vivía agochado no pobo e non na poesía romántica altisonante dos Espronceda e Zorilla e que se relacionaba sobre todo coa muller e a sensibilidade feminina, como sinalaba o propio Murguía nun dos seus artigos sobre a poesía galega contemporánea, publicados en El Museo Universal en 1858. En definitiva, era o célebre poesía eres tú, de Bécquer.
Era, evidentemente, unha concepción machista porque reserva o sentimento e a emoción para a muller, mentres que o raciocinio era propio do home. Nos devanditos artigos Murguía chega a dicir que as autoras das coplas populares ben poderían ser mulleres, pola súa sensibilidade especial para estes temas (como xa dixemos veremos eses artigos de Murguía no seu día).
Os seguintes anuncios-presentación van saír en Galicia. Revista universal de este reino. Esta revista publicábase quincenalmente na Coruña desde o 1 de outubro de 1860 e o director responsable era D. Antonio María de la Iglesia e estaba editada polo seu irmán D. Francisco. Foi a primeira gran revista cultural de Galicia e tamén é considerada a revista que simboliza o Rexurdimento. Dedicaba, nos primeiros números, un 25% do seu espazo á poesía galega, que pasará a ser un 40% tras a publicación de Cantares gallegos. O derradeiro número da revista publicouse o 15-12-1865. Foi ademais a promotora dos célebres Xogos Florais de 1861. De Rosalía, en galego, publicou os poemas “Adios qu´eu voume”  (15 de agosto de 1862) e “A gaita gallega” (1863).
No número 9 de 1 maio de 1863 o propio director Antonio María de la Iglesiapublica xa na súa sección “Movimiento literario de Galicia” unha nota sobre os Cantares gallegos onde di: Los Cantares Gallegos, por la estimable poetisa Rosalía de Castro, Vigo, imprenta de J. Compañel, 1863, volumen en 8º francés son tan dignos de la atención pública que nos parece imposible que leídos una vez o parte de ellos, haya una persona regular que no trate de adquirir tan simpáticas producciones.
Segundo Alonso Montero (En torno a Rosalía, Ediciones Júcar, Madrid) os números 16 e 17  de Galicia, de 15 de agosto e 1 de setembro de 1863, respectivamente, tamén inserían este anuncio-comentario: “Cantares gallegos, versos de Rosalía Castro de Murguía”. Se halla en prensa esta preciosa colección de poesías gallegas tan apreciadas por los periódicos de Galicia y Castilla. Formará un volumen en 8.º francés de cerca de 300 páginas, excelente papel, letra compacta, pero clara y elegante. Su precio, 12 reales. Editor, don Juan Compañel (Vigo). En vista del mérito de cuantas composiciones gallegas hemos leído de nuestra poetisa Rosalía, no podemos menos de recomendar la adquisición de su nueva obra que no solo debe ocupar el estante de todo gallego literato, sino que parece llamado ese leibro a ser de texto para todo poeta que haya de metrificar en el gallego idioma, y nos atrevemos a decir más y es que muchos de sus cantares han de llegar con el tiempo a popularizarse tanto que ocuparán la memoria hasta de nuestros campesinos, los cuales, acompañándolos a las notas de la música tierna, sentimental y sencillos los entonarán unidos a las cantigas populares que poseen; tal es el carácter que su autora ha sabido imprimirles que viene a ser todo uno su poesía de este género con la poesía popular de nuestra amada Galicia.
No anuncio-presentación de Galicia, o do número 9 de 1 de maio de 1863, o seu autor, posiblemente D. Antonio María de la Iglesia, caracteriza os poemas como simpáticas producciones. Xa non é só que se baseen na lírica popular e que glosen os cantares do pobo, con sencillez, senón que ademais os poemas son simpáticas producciones. Estase a condicionar a recepción de Cantares, mesmo antes de se publicar, como unha poesía do que daquela dun xeito machista se consideraba poesía feminina, sinxela, baseada no popular, aproblemática, é dicir, simpáticas producciones.
No anuncio-presentación dos números 16 e 17 de Galicia aínda se engaden máis elementos, que tamén van condicionar a recepción da obra de Rosalía. Fálase do aprecio en que se ten por parte dos xornais de Galicia e Castela a poesía galega. Evidentemente que a poesía galega ía acadando a atención da prensa. No caso da galega podemos ver, como demostrou Xosé María Dobarro, que a prensa insería habitualmente como soltos poemas en galego (“Inventario da producción lírica do primeiro rexurdimento 1840-1863. Anuario de Estudios Literarios Galegos. 1994). O interese da prensa estatal e madrileña amósao ben o espazo que El Museo Universal daba á poesía galega onde non só se publica o primeiro poema de Rosalía o “Adios, qu´eu voume” (xa comentado  neste blog nunha entrega anterior), senón tamén estudos do propio Murguía sobre a poesía galega, que analizaremos en próximas entregas e que nos informan sobre as bases teóricas do matrimonio Murguía-Rosalía para a creación dos Cantares gallegos, como os artigos “Poesía gallega contemporánea”, publicados en El Museo Universal o 30-01-1858, o 28-02-1858 e mais o 30-03-1858.
Mais a seguir, o anuncio-presentación achega outros datos, que son de interese. Rosalía non é calquera cousa senón que o anuncio-presentación de Galicia asegura o mérito de cuantas composiciones gallegas hemos leído de nuestra poetisa Rosalía. Agora publica un libro, mais ten un labor anterior en galego que a apoia. Non esquezamos que dela se publicaran xa cinco poemas en galego no Álbum de la caridad.  Como xa dixemos nunha achega anterior, estes poemas eran “Adios que eu voume” (despois retitulado, como xa vimos nun artigo anterior, “Adiós, ríos; adiós, fontes”), “Castilla” (despois retitulado “Castellanos de Castilla”), “O caravel negro” (despois titulado co primeiro verso “Quíxente tanto meniña”), “A romaría da Barca” (titulado despois tamén co primeiro verso “Nosa Señora da Barca”) e “Terra a miña” (despois titulado “Airiños, airiños aires”). Fixémonos en que na edición dos Cantares desaparecen os títulos do Álbum de la caridad.
Por outra banda, o libro está chamado a converterse en modelo para todos aqueles que se lancen a poetizar en galego: parece llamado ese libro [os Cantares gallegos] a ser de texto para todo poeta que haya de metrificar en el gallego idioma. Está aquí claro xa o papel de fundamento de Cantares para a poesía galega e mais para a súa literatura (non esquezamos que neste tempo a lírica era considerada a literatura por excelencia). Puideron influír o Coloquio  de Sarmiento (publicado por Pintos en 1859), a Gaita gallega ou incluso os Ensayos poéticos en dialecto berciano de Antonio Fernández y Morales. Vaia por diante que nin La gaita gallega nin os Ensayos poéticos en dialecto berciano son libros integramente escritos en galego. Mais o que é certo que D. Antonio María de la Iglesia e a revista literaria por excelencia do Rexurdimento (Galicia. Revista universal de este reino) consideran como libro fundacional Cantares gallegos.
De novo volve incidirse no carácter popular e que ese carácter está tan conseguido que sus cantares han de llegar con el tiempo a popularizarse tanto que ocuparán la memoria hasta de nuestros campesinos, los cuales… los entonarán unidos a las cantigas populares que poseen.
Xa que logo, desde os anuncios-presentacións estase a crear un horizonte de expectativas para o lector de Cantares gallegos, que sinalan os seus aspectos menos problemáticos: folclorismo, sinxeleza e popularismo. Agochan así outros aspectos dos Cantares, que examinaremos en artigos futuros. Mais tamén é certo que xa se ve a Rosalía e aos Cantares gallegos como obra fundacional da literatura do Rexurdimento e ata modelo para os poetas que veñan detrás.

Ningún comentario:

Publicar un comentario