Comentario dunha cantiga de amor

 Déixovos un comentario de mostra. A cantiga que imos analizar é a seguinte:

Se eu podesse desamar

a quem me sempre desamou

e podess'algum mal buscar

a quem me sempre mal buscou!

Assi me vingaria eu,

se eu pudesse coita dar

a quem me sempre coita deu.

Mais sol nom poss'eu enganar

meu coraçom que m'enganou,

per quanto mi fez desejar

a quem me nunca desejou.

E por esto nom dórmio eu,

porque nom poss'eu coita dar

a quem me sempre coita deu.

Mais rog'a Deus que desampar

a quem m'assi desamparou,

ou que podess'eu destorvar

a quem me sempre destorvou.

E logo dormiria eu,

se eu podesse coita dar

a quem me sempre coita deu.

Vel que ousass'en preguntar

a quem me nunca preguntou,

por que me fez em si cuidar,

pois ela nunca em mi cuidou;

e por esto lazeiro eu:

porque nom posso coita dar

a quem me sempre coita deu.

Estamos ante unha cantiga de amor porque a voz poéitca é a dun home que fala dos seus sentimentos amorosos por unha dona, que aparecerá baixo o pronome “ela” (contrariamente ao esperado non temos en toda a cantiga a palabra “senhor” tan característica); o que si temos en cambio nesta cantiga, e que nos axudará a identificala no seu xénero, será a palabra “coita”, que se repetirá abondamente no refrán. Por outra parte, podemos xa estimar que precisamente a ausencia da palabra “senhor” (a que cabía esperar) responde a un desexo do trobador de distanciamento da dona. Porén, aínda así, o tema tratado na cantiga lévanos a afirmar que se trata dunha cantiga de amor: o sentimento amoroso expresado polo poeta, o distanciamento da dona, o sentimento de pena e dor producido por este amor, son claves significativas para poder manter a afirmación de que se trata dunha cantiga de amor.

Trátase dunha cantiga monologada na que o trobador fai unha confesión íntima dos seus sentimentos e da súa coita de amor. A través dunha serie de expresións antitéticas vai contrastando os seus propios sentimentos coa actitude e comportamento da dama. Mentres o poeta confesa o seu amor pola dona, sabemos, a través das súas propias palabras, que a dona xamais mantivo a actitude que el esperaba nin cedeu nunca ás súas pretensións; esta situación leva ao poeta a desexar unha certa vinganza polo desprezo da muller. Presenta por tanto un dobre xogo caracterizado formalmente coa presenza do mozdobre. Semanticamente e ideoloxicamente a cantiga está imbuída da antítese: un nó esencial está na diferenza de comportamentos entre o home e a muller.

O tema central da cantiga é pois o desexo do poeta, desolado polo desprezo e o desinterese da dona, de que ela chegue a sentir a mesma desesperación e frustración que el sente, a mesma coita amorosa que el sofre.

Xa na primeira cobra anúnciasenos o leitmotiv da cantiga, que vai ter un desenvolvemento nas cobras seguintes: o desexo de esquecer, de desamar, e mesmo de vingarse da súa dona que nunca amosou interese por el. O trobador desexa que a mesma coita de amor, o mesmo sufrimento que el sente, que o experimente a súa amada.

Na segunda cobra hai unha clara constatación, non só da coita de amor, senón da imposibilidade de superala, porque o seu corazón segue desexando á dona.

Na terceira cobra, o poeta recorre a Deus como único medio de saída desa situación.

Na cuarta cobra repite de novo o motivo inicial e contrasta o sentimento de interese, amor / desinterese, desamor  e incide no seu sufrimento.

Así pois, toda a primeira cobra recolle o desexo íntimo do poeta de esquecemento e vinganza (ou dunha certa vinganza, xa que o namorado xamais nos di que desapareceu a súa paixón) que se amplifica ao longo da cantiga. É, neste senso, unha das cantigas máis curiosas do cancioneiro, xa que a maioría das cantigas expresan simplemente a dor polo amor non correspondido, pero o desexo de vinganza é un tema pouco recorrente na nosa lírica medieval, o que fai desta cantiga, un exemplar “único” de cantiga de amor.

Dos SUBTEMAS fundamentais que aparecen nas cantigas de amor aparecen nesta cantiga tres deles:

-          O amor do poeta: o amor que o poeta expresa nas cantigas de amor é concibido como amor-servicio, amor-vasalaxe, o que conduce, a maioría dos casos, ao sufrimento do poeta polo distanciamento da dona e á imposibilidade dunha relación directa do poeta coa dona da que está namorado. Nesta cantiga a confesión do amor do trobador exprésase xa na primeira cobra dunha maneira indirecta: o poeta está namorado e gustaríalle que a situación cambiase. O mesmo sentimento amoroso é declarado polo poeta nos versos da segunda cobra.

-          Coita de amor: o sufrimento que lle supón o amor non correspondido está claramente expresado no refrán e nos últimos versos das cobras. A coita de amor é tan grande que non só lle impide durmir, senón que o conduce a concibir un sentimento de vinganza, a desexar que a dona sufra o mesmo que sofre el.

-          A reserva da dama: a actitude de distanciamento e de desinterese da dona exprésaa o mesmo poeta en contraste cos seus sentimentos. O trobador nun dobre xogo de versos antitéticos recolle os sentimentos de amor –do poeta- / desamor –da dona-. Estas antíteses, acentuadas pola presenza dos adverbios “sempre, nunca” postos en relación coa actitude da dona fronte a el, serven para poñer de manifesto moi claramente que o comportamento da dama non é só de reserva ou de prohibición, senón dun total distanciamento e desinterese polo amor que o poeta lle ofrece.

O cuarto subtema, a loanza da dama, non aparece expresada en ningún momento ao longo da cantiga.

Dende un punto de vista formal, volver a reiterar a significativa presenza dos mozdobres ao final de todos os versos, a existencia da “palabra-rima” eu no quinto verso de todas as cobras, os capdenais no inicio do 2º v. Da 1ª, 3ª e 4ª cobra, así como no 1º v. da 2ª e 3ª cobra.

Os versos miden 8 sílabas, co seguinte esquema rimático (rima macho):

a-b-a-b-c-A-C

ao longo de toda a composición, polo que son cobras unisonantes.

É unha cantiga de refrán, cun refrán un tanto especial xa que se alterna nas cobras, sendo igual o da 1ª e o da 3ª por un lado, e o da 2ª e a 4ª por outro.

A cantiga de amor

Cantiga de amor from trafegandoronseis

Esquema do comentario das cantigas

 

1.- Xustificación do tipo de cantigas:

                         - elementos presente  /   elementos ausentes

                         - subxénero

 

2.- Tema. Resumo. Argumento

 

3.- Personaxes. 

 

4.- Simboloxía.

 

5.- Recursos formais: 

5.a. Métrica:

            Cómputo silábico

            Rima (esquema e dicir tipo: asoante ou consoante)

            Tipo de cobras

            Refrán: peculiaridades

5.b. Recursos formais propios de cada tipo de cantigas.

Comentario dunha cantiga de amigo

Como exemplo de comentario, déixovos unha análise desta cantiga:

Sedia-m'eu na ermida de San Simion,
e cercaron-mi as ondas, que grandes son.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Estando na ermida ant'o altar,
cercaron-mi as ondas grandes do mar.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
E cercaron-mi as ondas, que grandes son;
non ei i barqueiro nen remador.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
E cercaron-mi as ondas do alto mar;
non ei i barqueiro, nen sei remar.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Non ei i barqueiro nen remador:
morrerei, fremosa, no mar maior.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Non ei i barqueiro, nen sei remar:
morrerei, fremosa, no alto mar.
...Eu atendend'o meu amigo!
...Eu atendend'o meu amigo!
Meendinho
(S. XIII)

Estamos ante unha cantiga de amigo porque está posta en boca dunha muller e porque aparece a palabra “amigo” (por primeira vez no refrán). Ademais, e aínda que non sempre se cumpra, aparece o típico paralelismo –que analizaremos despois-, e o refrán, o que a convirte nunha cantiga de refrán, típica tamén das cantigas de amigo.

            A moza conta como acudiu á illa de San Simón para encontrarse co amigo ante a súa ermida (lugar frecuente para a cita dos namorados); agardando feliz por el, non se percata de que a marea sobe, sumida como está nos seus propios pensamentos-sentimentos, e cando volve á realidade comproba que non pode saír de alí porque non hai ninguén que a axude, e ela por si soa non é quen de valerse. Nas dúas últimas cobras afirma, pois, que morrerá “fremosa”  no medio do mar; caben varias perspectivas para a interpretación desta aseveración:

- A moza peca de narcisista, pois considérase a si mesma dotada de grande beleza.

- A moza sábese demasiado nova para morrer.

- A última opción, e para nós a máis acertada, é que do que de verdade se lamenta a moza é de morrer virxe, de acudir a unha cita ilusionada,  nun lugar no que non hai ninguén, e que o mozo non chegue para amala.

Por suposto, a afirmación da súa propia morte é hiperbólica (figura retórica típica das cantigas medievais), pois todos sabemos que a morte é ficticia: a illa non vai desaparecer porque suba a marea. Así pois, esta hipérbole redúndanos na tese de que a cantiga o que quere expresar realmente é a soidade, o desamparo da moza abandoada pola persoa que ela máis ama: o amigo. E este desacougo reflíctese de maneira única no refrán, un refrán duplicado desesperadamente, unha tráxica chamda de impotencia, unha aflixida agonía que remata constante e vitalmente nunha pregunta retórica que supoñemons nin ela mesma quere contestar: “¿E verrá?”.  Nin o mar, nin as ondas, nin os ouvintes da cantiga, poderán respostar a esta chamada anguriada dunha moza namorada, unha dúbida corrosiva sobre os verdadeiros sentimentos do amado.

EN CANTO Á FORMA vemos que é unha cantiga de refrán (os dous últimos versos de cada cobra, neste caso, idénticos), que presenta paralelismo cada dúas cobras (o primeiro verso da primeira cobra co primeiro verso da segunda, o segundo verso da primeira cobra co segundo verso da segunda, e así sucesivamente), e leixaprén, convertendo o segundo verso de cada par de cobras en primeiro verso do par seguinte. O paralelismo presente fai cambiar o hemistiquio final por un sinónimo, ou utiliza a alteración na orde das palabras. Así pois, dunha cantiga de 24 versos, só 5 nos aportan realmente información.

O esquema rimático é o seguinte:

            A               B                 A                B                  A                B

            A               B                 A                B                  A                B

           

Como é habitual, o refrán non rima co resto da cantiga.

            A rima é macho ou aguda ao longo da cantiga, en cobras alternas.

            Os versos son de arte maior, aínda que nesta cantiga non se dá o isosilabismo, salvado pola musicalidade e a cadencia rítmica.

            Pola súa forma interna, diremos que estamos ante unha cantiga monologada, aínda que hai unha pequena presencia de elementos narrativos, como a alternancia verbal, que vai dende o pasado ata o futuro, establecendo así unha progresión na acción.

            EN CANTO AO SUBXÉNERO da cantiga, poderiámola incluír dentro das Barcarolas, xa que se desenvolve nunha paisaxe mariñeira (¡e tanto!), aínda que tamén aceptemos a clasificación de cantiga de Romaría, xa que o lugar elixido para o encontro dos namorados é unha ermida.

            NON aparecen personaxes, só a moza protagonista, suxeito lírico da cantiga, caracterizada fisicamente tan só polo adxectivo “fremosa” xa analizado anteriormente, e que manifesta o sentimento de coita tan propio das nosas cantigas.

 

A cantiga de amigo

A cantiga de amigo from trafegandoronseis

http://marlou-literaturagalega.blogspot.com.es/p/blog-page.html 

A lírica medieval

A lírica medieval from trafegandoronseis

 

 https://www.edu.xunta.gal/espazoAbalar/sites/espazoAbalar/files/datos/1390395636/contido/241_a_literatura_galega_na_poca_medieval_aspectos_tericos.html

 

A lírica galego-portuguesa desenvolveuse na Idade Media, nomeadamente entre os séculos XII e XIV, en galego-portugués, a lingua da que derivarían posteriormente o portugués e o galego modernos. Aínda que a maior parte dos poetas dos que temos referencia proviñan de Galicia e do norte de Portugal, foi cultivada tamén por multitude de poetas doutros lugares da Península Ibérica (como Afonso X o Sabio, autor das Cantigas de Santa María, tamén en galego-portugués), chegando a ser unha lingua fundamental na lírica culta de Castela nos séculos XIII e XIV.

Orixes

Dous dos xéneros principais, as cantigas de amor e as cantigas de escarnio, teñen a súa orixe na literatura dos trobadores provenzais. Mentres que noutros lugares, como en Cataluña ou na Lombardía, os trobadores locais utilizaron o occitano como lingua de expresión poética, no noroeste da Península os poetas inclináronse por empregar a súa lingua vernácula, o galego-portugués. Con todo, adaptaron a temática, a métrica e as convencións propias da poesía trobadoresca, con lixeiras variacións.

O influxo provenzal chegou fundamentalmente por tres vías:

• Por Barcelona, lugar de tránsito obrigado de todas as achegas culturais occitanas.

• Polas ligazóns matrimoniais entre as monarquías peninsulares e as princesas occitanas.

• Polo Camiño de Santiago: Guillerme de Poitiers e o seu fillo, Guillerme X de Aquitania, peregrinaron a Santiago de Compostela na primeira metade do século XII. O bispo compostelán Xelmírez, impulsor do Camiño, mandou varios cregos a se formaren en Francia e Italia.

Os cancioneiros

Existen tres cancioneiros principais que recollen as composicións da lírica galego-portuguesa. O máis antigo é o cancioneiro de Ajuda (c.1280). Os outros dous son copias moito máis tardías: o cancioneiro Colocci-Brancuti (tamén coñecido como cancioneiro da Biblioteca Nacional) e o cancioneiro da Biblioteca Vaticana.

O monumento máis importante da lírica relixiosa en galego-portugués son as Cantigas de Santa María, de Afonso X o Sabio. Esta obra, composta de 427 cantigas, chegou ata nós en catro códices diferentes: dous consérvanse na biblioteca de El Escorial, outro na Biblioteca Nacional de Madrid, e o último na Biblioteca Nacional de Florencia. Os tres primeiros conservan tamén a música das cantigas, que foron interpretadas e gravadas en numerosas ocasións.

As cantigas

Os poemas líricos galego-portugueses reciben o nome xenérico de cantigas, aínda que existen varios subxéneros ben diferenciados:

 

• Cantigas de amor: o trobador diríxese á súa dama, á que lle reprocha o seu rexeitamento e o seu desdén, en termos tomados do mundo feudal.

• Cantigas de amigo: é un xénero exclusivo da lírica galego-portuguesa, sen precedente na literatura provenzal. Fala sempre dunha muller, en situacións que se repiten con frecuencia (romarías, etc) e o tema é sempre o amor. Ten unha grande importancia a natureza. A súa estrutura métrica baséase no paralelismo, é dicir, na semellanza e repeticións que hai entre diversas partes do poema.

• Cantigas de escarnio e de maldicir: refírense de forma burlesca os acontecementos máis ou menos escandalosos da época, polo que constitúen unha interesante crónica social.

Aspectos formais

A forma das cantigas galego-portuguesas é resultado dunha síntese entre a tradición provenzal e a autóctona. O recurso xenérico característico da lírica galego-portuguesa é o paralelismo, que se manifesta de moi diferentes maneiras. Por exemplo, o leixaprén é un recurso estilístico característico das cantigas de amigo galego-portuguesas (aínda que apareza tamén, esporadicamente, nas cantigas de amor). Consiste na repetición dos segundos versos dun par de estrofas como primeiros versos do par seguinte.

Tipos de artistas involucrados

De xeito diferente á cultura trobadoresca provenzal (principalmente aristocrática), a lírica galego-portuguesa asimilou moitos elementos de carácter popular, polo que entre os seus artistas se poden atopar desde criados a reis.

De acordo coa terminoloxía da época, pódense distinguir os seguintes tipos de poetas e artistas:

• Trobador: compuña textos e música; era de clase nobre.

• Xograr: de clase baixa; polo xeral era só intérprete de cantigas creadas polos trobadores.

• Segrel: un trobador profesional que aceptaba diñeiro pola interpretación das súas composicións. Case sempre eran infanzóns pobres ou xente da nobreza baixa.

• Menestrel: instrumentista que executaba, xunto a outros, o acompañamento musical das cantigas.

• Soldadeira: bailarinas que tamén tocaban algún instrumento (o seu nome vén de que levaban unha vida lixeira acompañando os soldados; foi famosa, por exemplo, María a Balteira).

Consérvanse composicións duns 170 autores, aínda que de moitos deles só se coñece o nome. Entre eles, están:

• Airas Nunes (século XIII).

• Bernal de Bonaval (século XIII).

• Mendinho (séculos XIII-XIV).

• Martín Codax (séculos XIII-XIV).

• Don Denís.

 

Un feixe de respostas simples a preguntas simples sobre a lírica galego-portuguesa elaborado polo Departamento de Lingua Galega do IES As Lagoas.  

Os prexuízos lingüísticos

Este vídeo trata sobre algúns tipos de prexuízos lingüísticos : as súas causas, o que son, e a súa transmisión :



Hablaba en gallego... que bajón! :



Está claro?

A substitución lingüística

O Valor social das linguas. Os prexuízos lingüísticos

Conflito lingüístico. Bilingüismo e diglosia

As funcións sociais da lingua

Variedades lingüísticas

 No mundo existen na actualidade máis de 6000 linguas que son faladas por comunidades que viven en 195 países recoñecidos internacionalmente. En consecuencia, contra unha visión que propugna o monolingüismo como normalidade lingüística, resulta obrigado concluír que o contacto de linguas e variedades non é unha anormalidade, senón que é un feito inevitable e unha constante na historia das comunidades humanas. Neste sentido, a situación do galego e a das outras linguas peninsulares non resulta singular nin extraordinaria. Sen irmos máis lonxe, no ámbito ibérico dáse contacto entre as variedades orixinarias (galego, castelán, asturiano, portugués, vasco, aranés, catalán, aragonés etc.) e entre estas e outras faladas por inmigrantes, os seus descendentes e residentes estranxeiros (romanés, árabe, alemán, wu, quechua etc.).

 Debes ser consciente de que:

• hai diversas formas de falar unha mesma lingua;
• cómpre adaptarmos a forma de falar aos interlocutores e ao lugar onde falamos.

 

Para iso debes previamente:

• coñecer que todas as linguas teñen variedades dentro da súa unidade.
• coñecer cales son esas variedades
• coñecer cales son os rexistros dunha lingua, a que se deben e cales son as súas características.

 

Todas as linguas teñen distintas formas de falarse. Cada persoa utiliza palabras, expresións e formas de pronunciar diversas.

Ás distintas maneiras de falar unha mesma lingua chamámoslles variedades ou variantes lingüísticas e débense a diversos factores ou causas:

• a época histórica: por exemplo, na actualidade non se fala o galego igual que na Idade Media ou hai 200 anos.
• o lugar: non se fala o mesmo, poñamos por caso, en Ourense (onde se di por exemplo irmao ou luz) ca en Vigo (onde esas mesmas palabras se pronuncian irmán e lus)
• os estudos e a profesión da persoa que fala
• a utilización concreta que se fai da lingua, é dicir, con quen falamos e para que o facemos: non falamos exactamente o mesmo cando nos diriximos aos colegas no patio de recreo ca cando o facemos na clase diante dunha profesora ou cando lle pedimos algo aos pais.

Esas distintas maneiras de falar non son incorrectas; ao contrario, non sería normal que todos falásemos igual en todas as circunstancias.

En resumo, as variedades dunha lingua son as seguintes:

diacrónicas ou históricas	as que dependen do período da historia
diatópicas ou dialectos	as que teñen que ver co lugar xeográfico onde se fala a lingua
diastráticas ou niveis	as que se deben á formación e profesión da persoa que fala
diafásicas ou rexistros	as que se orixinan pola utilización concreta que facemos da lingua.