Buscar neste blog

domingo, 27 de xaneiro de 2013

O editor de Cantares gallegos

Por Manuel Rodríguez Alonso

O editor dos Cantares gallegos foi Juan Compañel.
Compañel, como ben explican Durán, Lestón ou Ogando Bautista na súa tese de doutoramento e agora de xeito practicamente de xeito definitivo, no último número de Grial, Xurxo Martínez González, formárase en Madrid, entre 1850 e 1855, vinculado ao círculo progresista dos Avendaño-Chao-Murguía, onde a figura de máis relevo era  o político progresista e republicano Eduardo Chao. Vendo o éxito de editoriais madrileñas, como Gaspar y Roig, tenta repetir o modelo en Vigo e parece que alí se establece contra o final de 1855 e sempre ligado á familia progresista dos Chao, como ben amosa Martínez González no devandito artigo de Grial nº 195. Mesmo casa cunha irmá de Eduardo e Alejandro Chao. Vai publicar xornais como La Oliva, folletíns ou outro tipo de textos que poden ter éxito entre o público lector de clase media de funcionarios, comerciantes e profesións liberais de cidades e vilas dentro dunha liña de progresismo, republicanismo, galeguismo e mesmo socialismo utópico.
Parece que o gran soporte económico desta empresa vai ser o seu cuñado, tamén casado cunha Chao, José Ramón Fernández. O proxecto era crear unha editorial e xornal progresistas e galeguistas na liña da revolución de 1846 (non esquezamos que será La Oliva o xornal que preste máis atención ao banquete de Conxo de 1856, que conmemora a célebre revolución de 1846) polo trío Compañel-Murguía-os Chao, para opoñer a Faro de Vigo, fundado en 1853 como voceiro dos intereses conservadores, monárquicos e foristas, como ben explican os devanditos autores.
José María Chao, o pai dos Chao, foi un farmacéutico e químico, liberal progresista a quen se lle apón que enviou unha carta bomba ao capitán xeneral de Galicia, o absolutista xeneral Eguía. Nado en Ribadavia en 1790, estudou Farmacia en Santiago. Participou na Guerra da Independencia como membro do Batallón Literario. Rematada a guerra establécese como farmacéutivo en Ribadavia para pasar a Vigo en 1826. É fama que a súa rebotica se converte nun dos grandes centros do liberalismo radical e conspirador. Como boticario destacou na loita contra a epidemia de cólera que se deu en Vigo en 1850. Atribuíuselle o atentado con carta bomba contra o capitán xeneral absolutista Eguía, que lle custou a man ao militar en 1829, pois dicíase que o único que era quen de fabricar un artefacto así, polos seus coñecementos de química e a experiencia bélica na Guerra da Independencia, era José María Chao.
O feito pasou á literatura. Curros Enríquez na súa biografía de Eduardo Chao, fillo de José María e importante político republicano (foi en 1868 un dos trinta e cinco deputados que votou pola República no canto da vinda de Amadeo de Savoia e o único deputado galego que o fixo así. Sería ministro de Fomento na I República), atribúelle o atentado. Carlos Casares tamén alude a este feito nun dos relatos de Os escuros soños de Clío, “O republicano de Francelos”.
Así o círculo de La Oliva e Juan Compañel procederían desta rebotica liberal progresista do patriarca José María Chao, que falecerá en Vigo en 1858. O círculo do patriarca liberal Chao estaría frecuentado por liberais vigueses, segundo ben indica Martínez González, como José Ramón Fernández, Atanasio Fontano, Juan Ramón Nogueira, Pedro Mártir Molins ou Miguel Vidal López. O que poría os cartos para as actividades xornalísticas de La Oliva e mais da imprenta de Compañel sería José Ramón Fernández, casado cunhas das fillas de José María Chao e irmá de Eduardo e Alejandro. Juan Compañel casaría con outra das irmás Chao.
Polo tanto, Cantares gallegos xorde e edítase neste ambiente liberal, progresista, galeguista e republicano. La Oliva, órgano xornalístico deste grupo, expresa os seus obxectivos no Prospecto de 15 de xaneiro de 1856. Lembremos que o subtítulo desta publicación era Periódico de Política, Literatura e Inteses materiales: Es, por consiguiente, nuestro credo el del generso partido progresista, contando siempre en la región política  una constitución lo más amplia, producto de la soberanía nacional; y en la administración y de gobierno, cuanto se contiene en el axioma: El mayor bien para el mayor número.
No número 8, de 27-II-1856 afirma o periódico vigués: Los moderados son ambiciosos, crueles y vengativos: Huye de ellos como del perro atacado de hidrofobia. Sea nuestro honor el Progreso, que con él veréis como Galicia se lleva al grado de esplendor de la antigua Grecia; pues cuenta con una Atenas donde se liban raudales de luz y de verdad, que debéis comunicar a nuestros pobres artesanos y labradores para que comprendan sus derechos y salgan de la abyección y servilismo en que aún se hallan por vicios sociales que engendraron el despotismo y la inquisición, que ciertos caciques y embaucadores proclaman como cosas necesarias.
Por outra banda, La Oliva ten unha conciencia clara de Galicia como entidade política de seu. Así o 8-III-1856 afirma: Este país está pobre y abatido; sus costas desamparadas, su comercio aniquilado, su industria sofocada, su agricultura destruida, sus caminos intransitables, sus puestos abandonados. Este país acaba de ser azotado por una epidemia espantosa, y por un hambre devoradora; y sus hijos emigran a centenares donde la miseria les acompaña y la sórdida avaricia de algún inhumano logrero hiche de ellos la fosa de los cementerios a la par que de onzas de oro sus gavetas… Este país tan fértil y tan hermoso, y tan desventurado y pobre, se llama Galicia.
En 1856, La Oliva, en contra do que fai o Faro de Vigo, fundado en 1853 como órgano dos conservadores e dos foristas, conmemora o décimo aniversario dos fusilamentos de Carral. Aparece o 26-IV-56 cunha grande orla negra e coa lenda: A la memoria de las víctimas de Carral: Miguél Solis. Segue a listaxe dos fusialdos. Aguirre dedicalles un poema e Murguía un artigo que remata co lema Mártires de 1846, Dios y libertad.
La Oliva desaparacerá por orde gobernativa, segundo uns en 1857 e segundo outros en 1858. Mais será substituído por El Miño. Tras a revolución de 1868 recupera o seu nome orixinal de La Oliva. O impresor e director de El Miño será de novo Juan Compañel. O seu lema era Todo por Galicia. Todo para Galicia.
Este ano de 1858 vai publicar en folletón o Álbum, cun total de 563 páxinas. Subtitulábase Colección de articulos literarios, historia, biografías, novela, poesías. Neste álbum, a carón de textos en castelan, aparecen textos en galego. Compañel, un dos promotores, explica no prólogo que tentaba ser un primeiro intento para facer a historia da literatura producida en Galicia e espallar textos que non se podían atopar doadamente. Alí aparece o estudo de Saralegui “Galicia y sus poetas” e textos en galego, en prosa ou verso, de Alberto Camino, Pintos ou Contos da aldea… de Pintos.
Compañel, en Vigo, consegue fondos porque se fai coa publicación do Boletín Oficial de Pontevedra no remate de 1855. Con estes fondos, métese a editar. Xa en 1856 publica as novelas de Murguía Desde el cielo (5ª edición) e Mi madre Antonia. Pero, Compañel, tamén publicou antes de 1860 un tratado de química analítica ou un estudo das enfermidades da vide. Tampouco descoidaba a edición de libros escolares. Lembremos que é o editor de La primera luz (1859), do propio Murguía.
Compañel enfróntase como editor á publicación de Cantares gallegos. Compañel é un profesional da edición e non quere perder cartos nin arruinarse. De acordo cos datos de  Carré Aldao en “Estudio bio-bibliográfico-crítico acerca de Rosalía de Castro” (Boletín da RAG, 1926, tomo XVI, páx. 181): La primera edición fue corta, 600 ejemplares, y apenas circuló. A que no fue más copiosa contribuyó el temor en la desconfianza del público.
Por iso, atribúe a Cantares unha tiraxe de 600 exemplares e que estes deberán venderse fundamentalmente por subscrición. Sae a obra a un prezo de 16 reais en España e 30 en La Habana. Tamén fixa os límites da publicación. O propio Murguía recoñece en Los precursores que o editor no quería arriesgarse a más de lo posible, con un público al cual se daba por primera vez un volumente de versos en gallego… Mesmo no anuncio que aparecía de Cantares gallegos na tapa da obra de Murguía Diccionario de escritores gallegos, tamén editado por Compañel, este dicía: No se tirarán más ejemplares que los necesarios para cubrir las subscripciones, serán muy pocos los que queden a la venta.
Xa que logo, as expectativas de venda eran bastante modestas, mais era o primeiro libro que se publicaba integramente en galego e cumpría, se non se gañaban cartos, polo menos non perdelos.
Polo tanto, como vén sinala Xurxo Martínez González no seu artigo de Grial o círculo progresista dos Chao e especialmente José Ramón Fernández, que custeou a imprenta de Compañel, son indirectamente mecenas de obras como Cantares gallegos de Rosalía (Grial, nº 195,páx. 114).
Xa que logo, a xinea progresista dos Cantares e a súa unión coa cidade de Vigo é manifesta.

Ningún comentario:

Publicar un comentario