A lírica medieval

A lírica medieval from trafegandoronseis

 

 https://www.edu.xunta.gal/espazoAbalar/sites/espazoAbalar/files/datos/1390395636/contido/241_a_literatura_galega_na_poca_medieval_aspectos_tericos.html

 

A lírica galego-portuguesa desenvolveuse na Idade Media, nomeadamente entre os séculos XII e XIV, en galego-portugués, a lingua da que derivarían posteriormente o portugués e o galego modernos. Aínda que a maior parte dos poetas dos que temos referencia proviñan de Galicia e do norte de Portugal, foi cultivada tamén por multitude de poetas doutros lugares da Península Ibérica (como Afonso X o Sabio, autor das Cantigas de Santa María, tamén en galego-portugués), chegando a ser unha lingua fundamental na lírica culta de Castela nos séculos XIII e XIV.

Orixes

Dous dos xéneros principais, as cantigas de amor e as cantigas de escarnio, teñen a súa orixe na literatura dos trobadores provenzais. Mentres que noutros lugares, como en Cataluña ou na Lombardía, os trobadores locais utilizaron o occitano como lingua de expresión poética, no noroeste da Península os poetas inclináronse por empregar a súa lingua vernácula, o galego-portugués. Con todo, adaptaron a temática, a métrica e as convencións propias da poesía trobadoresca, con lixeiras variacións.

O influxo provenzal chegou fundamentalmente por tres vías:

• Por Barcelona, lugar de tránsito obrigado de todas as achegas culturais occitanas.

• Polas ligazóns matrimoniais entre as monarquías peninsulares e as princesas occitanas.

• Polo Camiño de Santiago: Guillerme de Poitiers e o seu fillo, Guillerme X de Aquitania, peregrinaron a Santiago de Compostela na primeira metade do século XII. O bispo compostelán Xelmírez, impulsor do Camiño, mandou varios cregos a se formaren en Francia e Italia.

Os cancioneiros

Existen tres cancioneiros principais que recollen as composicións da lírica galego-portuguesa. O máis antigo é o cancioneiro de Ajuda (c.1280). Os outros dous son copias moito máis tardías: o cancioneiro Colocci-Brancuti (tamén coñecido como cancioneiro da Biblioteca Nacional) e o cancioneiro da Biblioteca Vaticana.

O monumento máis importante da lírica relixiosa en galego-portugués son as Cantigas de Santa María, de Afonso X o Sabio. Esta obra, composta de 427 cantigas, chegou ata nós en catro códices diferentes: dous consérvanse na biblioteca de El Escorial, outro na Biblioteca Nacional de Madrid, e o último na Biblioteca Nacional de Florencia. Os tres primeiros conservan tamén a música das cantigas, que foron interpretadas e gravadas en numerosas ocasións.

As cantigas

Os poemas líricos galego-portugueses reciben o nome xenérico de cantigas, aínda que existen varios subxéneros ben diferenciados:

 

• Cantigas de amor: o trobador diríxese á súa dama, á que lle reprocha o seu rexeitamento e o seu desdén, en termos tomados do mundo feudal.

• Cantigas de amigo: é un xénero exclusivo da lírica galego-portuguesa, sen precedente na literatura provenzal. Fala sempre dunha muller, en situacións que se repiten con frecuencia (romarías, etc) e o tema é sempre o amor. Ten unha grande importancia a natureza. A súa estrutura métrica baséase no paralelismo, é dicir, na semellanza e repeticións que hai entre diversas partes do poema.

• Cantigas de escarnio e de maldicir: refírense de forma burlesca os acontecementos máis ou menos escandalosos da época, polo que constitúen unha interesante crónica social.

Aspectos formais

A forma das cantigas galego-portuguesas é resultado dunha síntese entre a tradición provenzal e a autóctona. O recurso xenérico característico da lírica galego-portuguesa é o paralelismo, que se manifesta de moi diferentes maneiras. Por exemplo, o leixaprén é un recurso estilístico característico das cantigas de amigo galego-portuguesas (aínda que apareza tamén, esporadicamente, nas cantigas de amor). Consiste na repetición dos segundos versos dun par de estrofas como primeiros versos do par seguinte.

Tipos de artistas involucrados

De xeito diferente á cultura trobadoresca provenzal (principalmente aristocrática), a lírica galego-portuguesa asimilou moitos elementos de carácter popular, polo que entre os seus artistas se poden atopar desde criados a reis.

De acordo coa terminoloxía da época, pódense distinguir os seguintes tipos de poetas e artistas:

• Trobador: compuña textos e música; era de clase nobre.

• Xograr: de clase baixa; polo xeral era só intérprete de cantigas creadas polos trobadores.

• Segrel: un trobador profesional que aceptaba diñeiro pola interpretación das súas composicións. Case sempre eran infanzóns pobres ou xente da nobreza baixa.

• Menestrel: instrumentista que executaba, xunto a outros, o acompañamento musical das cantigas.

• Soldadeira: bailarinas que tamén tocaban algún instrumento (o seu nome vén de que levaban unha vida lixeira acompañando os soldados; foi famosa, por exemplo, María a Balteira).

Consérvanse composicións duns 170 autores, aínda que de moitos deles só se coñece o nome. Entre eles, están:

• Airas Nunes (século XIII).

• Bernal de Bonaval (século XIII).

• Mendinho (séculos XIII-XIV).

• Martín Codax (séculos XIII-XIV).

• Don Denís.

 

Un feixe de respostas simples a preguntas simples sobre a lírica galego-portuguesa elaborado polo Departamento de Lingua Galega do IES As Lagoas.